W wielu kulturach archaicznych funkcjonowało pojęcie axis mundi czyli osi świata. Ma ono wymiar religijny w tym sensie, że oś świata stanowi objawienie świętości, które wyznacza centralny punkt uniwersum. Axis mundi to oś, stały centralny punkt, pion, pępek świata, według którego człowiek się orientuje. Jest absolutnym odniesieniem, jednocześnie miejscem, które stwarza świat. Miejsce to było przedstawiane na różne sposoby.
Przedstawienia środka świata
Zgodnie z przekazem jednego ze szczepów Aborygenów, boska istota – Numbakula wykonał z pnia gumowca święty pal, który namaścił krwią, a potem wspiął się po nim do nieba. Ziemia wokół słupa stała się możliwa do zamieszkania i tak stworzony został świat. Kolumny podtrzymujące świat znane są w licznych kulturach – spotykamy je u Sasów, Rzymian, w starożytnych Indiach, znane są w kulturach pierwotnych Wysp Kanaryjskich i w Indonezji. Biblijna drabina, którą Jakub zobaczył we śnie, prowadząca do nieba, również jest symbolem środka świata i świętą drogą komunikacji między niebem a ziemią. Wyobrażenia takich miejsc obejmują też góry znajdujące się w centrum świata (dla chrześcijan na przykład Golgota znajduje się na szczycie Kosmicznej Góry), piramidy, liany, słupy czyli niemalże wszystko co wertykalne, co biegnie do góry.
Drzewo jako axis mundi
Drzewo jest najbardziej naturalnym (obok góry) przedstawieniem osi świata. Axis mundi łączy bowiem w jedną całość wszystkie znane człowiekowi sfery – podziemną, ziemską i niebiańską. Stanowi symbol ich pojednania i możliwości komunikacji między nimi. Drzewo jest takim połączeniem wymiarów z samej swej istoty. Jego korzenia sięgają do wnętrza ziemi, pień należy do sfery tego co na ziemi, a korona wznosi się ku niebu. W związku z tym drzewo jako znak boskość i symbol centrum wszechświata jest częstym przedstawieniem.
Marabut (kapłan), który pod koniec XVI wieku założył El – Hamel, nocując u źródła, wetknął swój kij w ziemię. Rano, gdy chciał wyruszać w drogę i wziąć laskę, zobaczył, że zapuściła korzenie i pączkuje. Uznał to za znak woli Boga i wzniósł w tym miejscu swoją siedzibę.
Mircea Eliade „Sacrum i profanum”.
Drzewo w tej opowieści daje początek nowemu miejscu. Jego wzrost jest zaczątkiem nowego kosmosu. Drzewo w kulturach tradycyjnych często jest symbolem kosmosu, jego pień stanowi oś centralną. Symbolizuje też samo życie, mądrość, młodość, nieśmiertelność. Fascynująca jest zdolność regeneracji drzewa, to że z pnia może wyrosnąć nowa gałąź, która odradza organizm.
Najbardziej przemawiającym do mnie obrazem kosmicznego drzewa jest Yggdrasil z mitologii germańskiej. Święty jesion, którego rozłożyste gałęzie obejmują cały wszechświat. W mitologii tej Yggdrasil jest kosmicznym drzewem, ale też drzewem Odyna (dosłowne tłumaczenie nazwy to Koń Strasznego czyli Odyna). Jego gałęzie obejmują całość niebios, korzenie sięgają głębin świata. Ma trzy potężne korzenie – jeden sięga źródła mądrości Mimira; drugi źródła Hwergelmira (Huczącego Kotła) – tam mieszka smok Nidhorgg (Gryzący Strach), który podgryza korzeń; trzeci korzeń sięga nieba i źródła Urdr, gdzie mieści się siedziba trybunału, w którym zasiadali bogowie. Trzy korzenie mają symboliczny wymiar – odzwierciedlają genezę struktury świata czerpiąc ze źródła mądrości i wiedzy bogów, ale też ze źródła, które jest chaotyczne i niespokojne (Huczący Kocioł), korzeń który sięga tej sfery jest podgryzany przez smoka – symbol zniszczenia. Świat zatem zbudowany jest z takich właśnie elementów, stanowiących jego osnowę.
Przy końcu świata (a raczej pewnej kosmicznej ery) rozpęta się wielka bitwa między bogami a siłami zła. Po klęsce bogów Yggdrasil – wielki kosmiczny jesion zatrzęsie się tak, że wszystkich ogarnie przerażenie. Świat zadrży w swych posadach. Zostanie kompletnie zniszczony, jednak po to, by odrodzić się w nowej erze – miłości i pokoju.
Yggdrasil niejednokrotnie pojawia się w opowieściach dotyczących Odyna – centralnego dla tej mitologii boga nieba. W korzeniach Yggdrasila było ukryte źródło mądrości Mimira, słynnego mędrca. Odyn posłał tam swoje oko, by uzyskać dostęp do tajemnicy źródła. W innej wersji dotyczącej wtajemniczenia Odyna, powiesił on sam siebie, czyniąc z siebie ofiarę (zresztą ofiarę dla samego siebie), na Yggdrasilu, by uzyskać znajomość run.
Kosmiczne drzewo nie tylko obejmuje całość świata, ale jest też źródłem mądrości i ukrytej wiedzy.
Drzewo przed moim domem
Przed moim domem rośnie stara, półdzika wiśnia o bardzo ładnym pokroju. Jej pień jest lekko wygięty w prawą stronę, więc sprawia wrażenie jakby tańczyła wznosząc swoją koronę do nieba. Gałęzie odchodzą prawie równolegle od pnia i są harmonijnie ułożone. Jak każde drzewo tak i ona stanowi żywe odzwierciedlenie symbolu osi świata. Jej korzenie piją wodę z głębi ziemi, żywią się nią pień i konary, z których wyrastają gałęzie i pną się w górę w swej drodze do chmur. Widzę ją jako żywe stworzenie i symbol. Jej owoce to połączenie smaku wiśni i czereśni, są małe i bardzo słodkie. Co roku rodzi je w wielkiej obfitości. Jestem wdzięczna dziadkowi, że zasadził to drzewo.
Foto: Russ Seidel